Modern. Middeleeuws. Mariken. In gesprek met actrice Hannah Hoekstra en artistiek leider van OPERA2DAY Serge van Veggel. Onderwerp: de nieuwe opera Mariken in de tuin der lusten, met muziek van Calliope Tsoupaki.
Tsjechovs hulpeloze, poëtische wezentjes – drie actrices over Drie Zusters
Drie Zusters van Tsjechov in de regie van Theu Boermans is terug bij het Nationale Toneel. Tweeënhalf jaar na de oorspronkelijke uitvoering speelt het stuk negen keer exclusief in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag. Over alle drie de “zusters” is nieuws te melden. Anniek Pheifer (Masja), Ariane Schluter (Olga) en Sallie Harmsen (Irina) vertellen over hun loopbaan en over Tsjechov.
Anniek Pheifer kreeg onlangs in tv-programma Opium de prestigieuze Mary Dresselhuysprijs uitgereikt door Petra Laseur. Wat betekent de prijs voor haar?
‘Het is een eer, en een leuke verrassing. Of het nieuwe deuren voor me opent weet ik niet, dat moet blijken. Maar het is erkenning, en een compliment. De prijs bevestigt dat ik een goed pad ben ingeslagen. Als ik dit had geweten toen ik 16 was, was ik gek geworden.’
Ariane Schluter: ‘Ik vond het mooi hoe je hem in ontvangst nam, het was een ontroerend moment. Je had er geen rekening mee gehouden.’
Pheifer: ‘Nee, en het heeft ook geen invloed op hoe ik nu speel.’
Ze was naar de studio gelokt onder het voorwendsel dat ze over de Masja-rol zou praten met eerdere vertolkers Laseur en Nettie Blanken. De prijs was een verrassing, maar ook zonder dat voelde Anniek Pheifer al druk voor de uitzending met toneelcoryfeeën Nettie Blanken en Petra Laseur.
‘Ik was zenuwachtig! Ik hoopte maar dat ik voldoende informatie en bagage had, was bang om onnozele dingen te zeggen. Het is jammer dat het gesprek over Masja uiteindelijk niet heeft plaatsgevonden.’
‘Wat ik met het prijzengeld ga doen weet ik nog niet. Het is bedoeld voor ontwikkeling. Ik ga in elk geval een cursus Duits volgen. Als ik in Duitsland audities doe wil ik dat mijn Duits er beter uitkomt.’
Razend actueel
Heeft Pheifer iets met Tsjechovs tijdgeest van rondhangen op een landgoed?
‘Tijdgeest, nee… ik vind het razend actueel! Nu hangen we niet meer rond op een landgoed, maar in een wereld waar alles niet opkan.’
Sallie Harmsen: ‘Het stuk is zo herkenbaar, het gaat over verlangen dat je zelf niet kunt inlossen. Het is een filosofische bespiegeling op de mensheid.’
Schluter: ‘Ieder zusje staat voor een fase in het leven. Masja is getrouwd, zij zit in een vacuüm waar ze uit wil breken. Olga heeft alles al meegemaakt en legt zich erbij neer dat het niet beter zal worden dan dit.’
Pheifer: ‘Ze heeft niet álles meegemaakt, ze is nooit getrouwd.’
Schluter: ‘Nee, dat is waar. Maar dat was wel haar diepste verlangen. Irina droomt nog, heeft nog idealen. Zij wil werken.’
Harmsen: ‘Maar ook voor haar is het een zoektocht naar zingeving. Er is geen inlossing.’
Schluter: ‘Masja wéét denk ik het beste van de drie dat er geen zin is, maar ze blijft toch zoeken. Olga ook, die zegt aan het eind: ze zullen ons vergeten, ze weet dat de vervulling niet zal komen, maar ze hoopt dan toch nog dat hun levens zin zullen hebben in de generaties erna.’
Harmsen: ‘Toezenbach (Irina’s verloofde) is misschien degene die het leven het meest omarmt. Hij weet: het leven heeft geen zin, maar dat is niet erg.’
Pheifer: ‘Ze hebben allemaal een andere manier om om te gaan met de zinloosheid. Ik vind het mooi dat je in elk van de personages iets van jezelf herkent.’
Sallie Harmsen neemt de Irina-rol over van Katja Herbers, die in de Verenigde Staten is gaan werken. Is het moeilijk in een bestaande cast te starten?
‘Nee, integendeel, ik word heel goed door de anderen ondersteund, opgevangen en gevoed.’
Ariane Schluter: ‘Het is ruim twee jaar geleden dat we het speelden hè, het voelt voor ons ook een beetje nieuw.’
Anniek Pheifer: ‘Het gebeurt helemaal niet dat we soms denken “ja maar Katja zei dat altijd zo”. Het is lang genoeg geleden en Sallie is een heel goede, natuurlijke Irina.’
Harmsen: ‘Theu regisseert het ook gedeeltelijk opnieuw.’
Schluter: ‘Drie Zusters is echt een ensemblestuk, een soort web. Alles heeft met alles te maken.’
Pheifer: ‘Je kunt het bijna niet per scène repeteren omdat er altijd wel weer een personage doorheen komt uit een andere scène. Dat vind ik fantastisch.’
Harmsen speelde nooit eerder Tsjechov, ook niet op de toneelschool. ‘Ik heb het wel gelezen natuurlijk. Wat mijzelf in Tsjechov aantrekt is het filosofische aspect. Het zet aan tot nadenken, tot praten. Het is een beetje intellectueel, dat vind ik een kutwoord, maar het gaat meer over denken dan over voelen. Voor mij is Tsjechov rationeel. Het is eerst filosoferen, en dat leidt tot voelen.’
Schluter: ‘Het is denken, gevoed door voelen. Het stuk gaat eigenlijk over de vraag: waartoe zijn wij op aarde?’
Harmsen: ‘De personages staan stil. Ze denken, ze praten, maar ze handelen niet. Ik vind het mooi dat het heel erg het echte leven is. Laatst, aan het begin van een repetitie, hield Theu een van zijn psychologische bespiegelingen, op de liefde, en tijdens die monoloog stonden wij twintig minuten lang allemaal een beetje te staan. En ik keek om me heen en ik dacht : dit ís gewoon Tsjechov.’
Ariane Schluter (Olga) verliet onlangs het Nationale Toneel om meer ruimte te hebben voor film en andere projecten. Ze komt nog één keer terug voor Drie Zusters.
‘Ik voel het niet als een afscheid. Ik ben niet meer in vaste dienst, niet meer deel van het gezelschap, maar ik speel hier misschien nog wel eens als gast. Ik kom iedereen toch wel weer tegen.’
‘In een vast ensemble spelen ging niet goed samen met filmen. Ik film nu veel, maar ik wil heel graag in het theater blijven spelen. In januari speel ik weer met Mug met de Gouden Tand en daarna staan nieuwe projecten op stapel. Toneel blijft voor mij de bron, daar kan je het meeste met taal. Het proces, het repetitielokaal, live spelen, ik zou het niet willen missen. Je kunt filmen en toneel niet vergelijken, maar – en dat is misschien een cliché – de combinatie is het allerleukst.’
‘Ik merk wel, nu we Tsjechov weer doen: sommige zinnen komen anders aan dan twee jaar geleden.’
Sallie Harmsen: ‘O ja? Wat gaaf!’
Schluter: ‘En dat heeft misschien te maken met melancholie. Het is terugkijken, letterlijk.’
Anniek Pheifer: ‘Ik heb dat wel gehad met De Kersentuin waar ik een aantal jaar geleden in speelde. Dat je iedere avond ergens in het land op het toneel staat en die zinnen hoort, en ineens denkt “jéétje ja”. En dat denk je elke keer over een andere zin. Zo’n bijzinnetje van Soliony (legerkapitein in Drie Zusters), daar hoor je opeens een betekenis in die je nog nooit hebt gehoord.’
Harmsen: ‘Alle invalshoeken worden voor mij belichaamd door een personage. Daarom zijn er ook zo veel personages.’
Schluter: ‘En Tsjechov kiest niet. Hij doet iedereen heeft evenveel recht en geeft iedereen evenveel mededogen.’
Harmsen: ‘Én evenveel onredelijkheid.’
Pheifer: ‘Ik vind al die mensen zo ontroerend.Het is het gevecht dat wij allemaal dagelijks leveren.’
Harmsen: ‘Ontroerend én grappig. Hulpeloze, poëtische wezentjes. Zo’n Koelygin (Masja’s man) die maar blijft zeggen dat hij content is met zijn leven…’
Schluter: ‘Als Koelygin écht zou weten dat zijn vrouw niet van hem houdt, zou hij actie moeten ondernemen. Hij verdringt het. ‘
Harmsen: ‘Dat is een manier om te overleven.’
Pheifer: ‘Koelygin denkt: als ik niet content ben, dan moet ik iets doen. En dat kan hij niet. Het is net zoiets als mensen die zeggen dat ze elke dag nog net zo verliefd zijn op hun vrouw als in het begin. Dat wantrouw ik. Dat kan helemaal niet. Dan stop je weg hoe het eigenlijk is.’
Oorspronkelijk gepubliceerd op CultuurPers.